Dzieciństwo
i młodość
Wojtyła urodził się w Wadowicach jako drugi
syn Karola Wojtyły i Emilii z Kaczorowskich. Ród Wojtyłów wywodzi się z Czańca
koło Kęt i Lipnika (obecnie dzielnica Bielska-Białej).
Ród Kaczorowskich pochodzi z Michalowa k. Szczebrzeszyna.
Karol Wojtyła
ochrzczony został dnia 20 czerwca 1920 roku przez księdza Franciszka Żaka,
kapelana wojskowego. Rodzicami chrzestnymi Karola Wojtyły byli Józef
Kuczmierczyk, szwagier Emilii Wojtyły, i jej siostra, Maria Wiadrowska.
Rodzice nadali imię Karolowi na cześć ostatniego cesarza Austrii bł. Karola
Habsburga.
Rodzina Wojtyłów żyła
skromnie. Jedynym źródłem utrzymania była pensja ojca – wojskowego urzędnika w
Powiatowej Komendzie Uzupełnień w stopniu porucznika. Matka pracowała dorywczo
jako szwaczka. Edmund, brat Karola, po ukończeniu wadowickiego gimnazjum
studiował medycynę w Krakowie i został lekarzem. Wojtyłowie mieli jeszcze jedno
dziecko - Olgę, która zmarła po urodzeniu.
W dzieciństwie Karola
nazywano najczęściej zdrobnieniem imienia – Lolek. Był chłopcem bardzo
utalentowanym i wysportowanym. Regularnie grał w piłkę nożną oraz jeździł na
nartach. Bardzo ważnym elementem życia Karola były wycieczki krajoznawcze, a
także spacery po okolicy Wadowic. W większości wycieczek towarzyszył mu ojciec.
Jego matka zmarła 13
kwietnia 1929 roku, w wieku 45 lat. Trzy lata później, w 1932 r., zmarł na
szkarlatynę w wieku 26 lat brat Edmund. Chorobą zaraził się od swojej pacjentki
w szpitalu w Bielsku.
Od września 1930 roku,
po zdaniu egzaminów wstępnych, Karol Wojtyła rozpoczął naukę w 8-letnim
Państwowym Gimnazjum Męskim im. Marcina Wadowity w
Wadowicach. Nie miał żadnych problemów z nauką. Już w tym wieku, według jego
katechetów, wyróżniała go także ogromna wiara. W pierwszej klasie ks. Kazimierz
Figlewicz zachęcił go do przystąpienia do kółka
ministranckiego, którego stał się prezesem. Katecheta ten miał znaczny wpływ na
rozwój duchowy młodego Karola Wojtyły.
Podczas nauki w
gimnazjum Karol zainteresował się teatrem - występował w przedstawieniach Kółka
Teatralnego stworzonego przez polonistów z wadowickich gimnazjów: żeńskiego im.
Michaliny Mościckiej i męskiego im. Marcina Wadowity.
Studia
14 maja 1938 Karol Wojtyła zakończył naukę w
gimnazjum otrzymując świadectwo maturalne z oceną celującą, która umożliwiała
podjęcie studiów na większości uczelni bez egzaminów wstępnych. Karol Wojtyła
wybrał studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Studia rozpoczął w październiku 1938 roku.
W pierwszym roku
studiów Karol przeprowadził się wraz z ojcem do rodzinnego domu matki przy ul.
Tynieckiej 10 w Krakowie. Czas od października 1938 do lutego 1941 roku to
okres wytężonej nauki Karola na studiach, spotkań grupy literackiej, a także
tworzenia własnej poezji. Dnia 18 lutego 1941 roku po długiej chorobie zmarł
ojciec Karola. W 1942 i 1943, jako reprezentant krakowskiej społeczności
akademickiej, udawał się do Częstochowy, by odnowić śluby jasnogórskie.
Wojna odebrała
Karolowi Wojtyle możliwość kontynuowania studiów, zaczął więc pracować jako
pracownik fizyczny w zakładach chemicznych Solvay. Początkowo od jesieni 1940
przez rok w kamieniołomie w Zakrzówku, a potem w oczyszczalni sody w Borku Fałęckim. W tym okresie Karol związał się też z
polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia, która starała się
między innymi ochraniać zagrożonych Żydów.
Jesienią roku 1941
Karol wraz z przyjaciółmi założył Teatr Rapsodyczny, który swoje pierwsze
przedstawienie wystawił 1 listopada 1941. Rozstanie Wojtyły z teatrem nastąpiło
nagle w roku 1942, gdy postanowił on studiować teologię i wstąpił do tajnego
Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie gdzie 1 listopada 1946
otrzymał święcenia kapłańskie. W tym samym czasie rozpoczął w konspiracji
studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie od
kwietnia 1945 do sierpnia 1946 roku Karol Wojtyła pracował na uczelni jako
asystent i prowadził seminaria z historii dogmatu.
Kapłaństwo
16 listopada 1946 roku alumn
Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie Karol Wojtyła został
subdiakonem, a tydzień później diakonem. Już 1 listopada 1946 roku kardynał
Adam Stefan Sapieha wyświęcił Karola Wojtyłę na księdza. 2 listopada jako neoprezbiter odprawił Mszę św. prymicyjną w krypcie św.
Leonarda w katedrze na Wawelu. 15 listopada Karol Wojtyła wraz z klerykiem
Stanisławem Starowieyskim poprzez Paryż wyjechał do Rzymu, aby kontynuować
studia na uczelni Instituto Internazionale
Angelicum (obecnie Papieski Uniwersytet w Rzymie).
Przez okres studiów zamieszkiwał w Kolegium Belgijskim, gdzie poznał wielu
duchownych z krajów frankofońskich oraz z USA. W 1948 roku ukończył studia z
dyplomem summa cum laude.
Pod kierunkiem
wytrawnego teologa, dominikanina Reginalda Garrigou-Lagrange'a
napisał pracę doktorską pt. Zagadnienia wiary u świętego Jana od Krzyża, jednak
z powodu braku funduszy na wydanie jej drukiem nie uzyskał stopnia
doktorskiego. Tytuł ten został mu przyznany dopiero w Polsce.
W lipcu 1948 roku, na
okres 7 miesięcy Karol Wojtyła został skierowany do pracy w parafii Niegowić, gdzie spełniał zadania wikarego i katechety. Od
tego momentu rozpoczął się dla młodego księdza okres wycieczek i podróży z
młodzieżą po Polsce. Wolny czas zawsze starał się spędzać z chłopcami i
dziewczętami na łonie natury. W marcu 1949 roku Karol Wojtyła został
przeniesiony do parafii św. Floriana w Krakowie. Tam też założył mieszany
chorał gregoriański. Nadal często wyprawiał się na wycieczki z młodzieżą.
Podczas wielu wycieczek ksiądz Wojtyła starał się zmylić ówczesną milicję i
dlatego zdejmował sutannę i kazał nazywać się "wujkiem".
W roku 1951 po śmierci
kardynała Sapiehy, Karol Wojtyła został skierowany na urlop w celu ukończenia
pracy habilitacyjnej. W tym okresie dużo uwagi poświęcił także pracy
publicystycznej. Pisał wiele m.in. na temat chrześcijańskiej etyki seksualizmu.
Dnia 12 grudnia 1953 jego praca „Ocena możliwości oparcia etyki
chrześcijańskiej na założeniach systemu Maxa Schelera” została przyjęta jednogłośnie przez Radę Wydziału
Teologicznego UJ, jednak Wojtyła nie uzyskał habilitacji z powodu odmowy
Ministerstwa Oświaty.
Karol Wojtyła powrócił
do przerwanych obowiązków. Wykładał m.in. w seminariach diecezji: krakowskiej,
katowickiej i częstochowskiej (mieściły się one wszystkie w Krakowie) oraz na
Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jego wykłady obejmowały głównie teologię
moralną i etykę małżeńską.
Biskup
i kardynał
W roku 1958 Karol Wojtyła został mianowany
biskupem tytularnym Ombrii, a także biskupem pomocniczym
Krakowa. Konsekracji biskupiej ks. Karola Wojtyły dokonał 28 września 1958 w
katedrze na Wawelu metropolita krakowski i lwowski, arcybiskup Eugeniusz
Baziak. Współkonsekratorami byli biskupi Franciszek
Jop i Bolesław Kominek. W 1962 roku został krajowym duszpasterzem środowisk
twórczych i inteligencji. Na okres biskupstwa Karola Wojtyły przypadły także
obrady Soboru Watykańskiego II, w których aktywnie uczestniczył. Już w tym
okresie Karol Wojtyła bardzo dużo czasu poświęcał na podróże zagraniczne w
celach ewangelizacyjnych i religijnych.
30 grudnia 1963,
półtora roku po śmierci swego poprzednika, arcybiskupa Eugeniusza Baziaka,
Karol Wojtyła został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim. Podczas konsystorza
26 czerwca 1967 został nominowany kardynałem. 29 czerwca 1967 roku otrzymał w
Kaplicy Sykstyńskiej od papieża Pawła VI czerwony biret, a jego kościołem
tytularnym stał się kościół św. Cezarego Męczennika na Palatynie.
Wykładniki
pontyfikatu
16
października 1978 roku kardynał Karol Wojtyła został wybrany na papieża i
przyjął imię Jan Paweł II. Od 14 marca 2004 roku pontyfikat Jana Pawła II jest
uznawany za najdłuższy, po pontyfikacie Świętego Piotra oraz bł. Piusa IX. Był
papieżem przez 26 i pół roku (9666 dni). Długość jego pontyfikatu podkreśla
także kontrast z papiestwem jego poprzednika – Jana Pawła I – który papieżem
był jedynie 33 dni.
Jan Paweł II
beatyfikował i kanonizował o wiele więcej osób niż jakikolwiek poprzedni
papież. Według danych na październik 2004 r. ogłosił on błogosławionymi w sumie
1340 osób. To, czy kanonizował więcej świętych, niż wszyscy poprzedni papieże
razem wzięci, jest trudne do dowiedzenia, ponieważ wiele zapisów wczesnych
kanonizacji jest niekompletnych, zaginionych lub niedokładnych.
Podczas swego
pontyfikatu Jan Paweł II powołał więcej kardynałów, niż którykolwiek z jego
poprzedników. Na dziewięciu konsystorzach papież kreował kardynałami 231
duchownych.
W 1989 roku Jan Paweł
II otrzymał, wyjątkowo jako jedyny laureat, nagrodę Wiktora przyznawaną przez
Akademię Telewizyjną (Wiktory 1989).
Podczas jego
pontyfikatu ponad 300 milionów ludzi przeszło na katolicyzm.
Osobistym sekretarzem
Jana Pawła II przez cały pontyfikat był arcybiskup Stanisław Dziwisz.
Zamach
na Jana Pawła II
W dniu 13 maja 1981, podczas audiencji
generalnej na Placu św. Piotra w Rzymie o godzinie 17:19, Jan Paweł II został
postrzelony przez tureckiego zamachowca Mehmeta Ali Agcę w brzuch oraz rękę. Ranny papież osunął się w ramiona
stojącego za nim sekretarza Dziwisza. Ochrona
przewiozła Jana Pawła II do kliniki Gemelli, gdzie
papieża poddano bardzo ciężkiej sześciogodzinnej operacji. Do pełni zdrowia
jednak nigdy nie wrócił. Papież wierzył, że swoje ocalenie zawdzięczał
wstawiennictwu Matki Bożej. Wyraził to słowami: Jedna ręka strzelała, a inna
kierowała kulę.
Wierni dostrzegli
pewien związek. Zamach miał miejsce 13 maja, podobnie jak pierwsze objawienie
Matki Boskiej w Fatimie w roku 1917. Jan Paweł II spędził na rehabilitacji w
szpitalu 22 dni. Potem wielokrotnie cierpiał z powodu różnorodnych dolegliwości
będących następstwem postrzału. Papież nigdy nie ukrywał swoich niedomagań przed wiernymi, ukazując wszystkim oblicze
zwykłego człowieka poddanego cierpieniu.
W marcu 2006 komisja
śledcza włoskiego parlamentu powołana dla ustalenia odpowiedzialności obywateli
włoskich podejrzanych o współpracę z KGB, ustaliła bezsprzecznie, że rozkaz
zabicia papieża wydał osobiście I sekretarz KC KPZR Leonid Breżniew, a
zatwierdziło Biuro Polityczne m. in. Michaił Gorbaczow. Ali Agca
działał na zlecenie bułgarskiej służby bezpieczeństwa, której działania miało
inspirować radzieckie KGB. Badania archiwów ujawniły, że istniała szansa na
udaremnienie zamachu. Niestety sygnały ostrzegawcze przekazane przez amerykańską
CIA zostały zlekceważone. Po zamachu otoczenie papieża wprowadziło specjalne
środki bezpieczeństwa (m. in. papamobile został
odpowiednio opancerzony).
2 lutego 1983
funkcjonariusze SB, pracownicy grupy "D" podjęli próbę
skompromitowania Jana Pawła II przed jego II Podróżą Apostolską do Polski,
podrzucając do mieszkania redaktora Tygodnika Powszechnego ks. Andrzeja
Bardeckiego spreparowany pamiętnik Ireny Kinaszewskiej, znajomej Wojtyły.
Podróże
Charakterystycznym elementem pontyfikatu
Jana Pawła II były liczne podróże zagraniczne. Odbył ich 104, odwiedzając
wszystkie zamieszkane kontynenty. W wielu miejscach, które odwiedził Jan Paweł
II, nigdy przedtem nie postawił stopy żaden papież. Był m.in. pierwszym
papieżem, który odwiedził Wielką Brytanię (od roku 1534 Kościół Anglii nie
uznaje władzy zwierzchniej Stolicy Apostolskiej). Mimo wielu zabiegów nie udało
mu się jednak odbyć pielgrzymki do Rosji, prawdopodobnie ze względu na niechęć
ze strony patriarchatu moskiewskiego, który zarzuca Watykanowi prozelityzm.
Jan Paweł II jako
papież odwiedził m.in. Polskę (8 razy), USA (7 razy), Francję (7 razy).
Podróże apostolskie do Polski:
I pielgrzymka (2–10 czerwca 1979)
II pielgrzymka (16–23 czerwca 1983)
III pielgrzymka (8–14 czerwca 1987)
IV pielgrzymka (1–9 czerwca, 13–20 sierpnia 1991)
V pielgrzymka (22 maja 1995)
VI pielgrzymka (31 maja–10 czerwca 1997)
VII pielgrzymka (5–17 czerwca 1999)
VIII pielgrzymka (16–19 sierpnia 2002)
Papież
a wyznawcy judaizmu
Jan Paweł II wygłosił wiele przemówień i
napisał dużą ilość listów na temat stosunku chrześcijan do społeczności
żydowskiej. Skupił się nie tylko na tragedii holocaustu, ale również na
aspektach teologicznych w relacjach między chrześcijaństwem a Narodem Wybranym,
rozwijając i wprowadzając w praktykę myśl zaistniałą w dokumencie soborowym Nostra Aetate. Wedle watykanistów, należy widzieć w tej papieskiej wrażliwości
echa jego przeżyć sprzed II wojny światowej i zwłaszcza z czasów wojennych.
Potępił antysemityzm, który nazwał nie do pogodzenia z chrześcijaństwem. W
okresie Wielkiego Jubileuszu roku 2000 dokonał historycznego wyznania win
Kościoła – w tym win względem Żydów. Ważnymi etapami pojednawczymi były:
wizyta w Wielkiej
Synagodze w Rzymie 13 kwietnia 1986 roku – pierwsza papieska wizyta w synagodze
praktycznie od początku chrześcijaństwa,
pielgrzymka do Ziemi
Świętej (20-26 marca 2000), w czasie której modlił się przed Ścianą Płaczu.
Ekumenizm
i stosunki międzyreligijne
Wiele czasu poświęcił budowie jedności
pomiędzy Kościołami chrześcijańskimi. Sam podkreślał także ważność ekumenizmu w
jego pontyfikacie, m.in. w encyklice Redemptor hominis: nigdy nie przestanę tego podkreślać i będę
popierał każdy wysiłek podejmowany w tym kierunku na wszystkich płaszczyznach,
w których spotkamy naszych braci chrześcijan.
Jan Paweł II wielką
wagę przywiązywał do stosunków z ludźmi innej wiary, nie tylko w ramach
chrześcijaństwa, ale także członków innych religii i ateistów. W 1999 r. papież
ucałował Koran przywieziony w prezencie przez muzułmańskich duchownych.
Osobiście uczestniczył we wspólnym trwaniu w modlitwie w Asyżu przedstawicieli
kilkudziesięciu religii światowych.
Papież
młodych
Jan Paweł II chętnie spotykał się z młodymi
ludźmi i poświęcał im dużo uwagi. Na spotkanie w Rzymie 31 marca 1985 roku,
który ONZ ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Młodzieży, napisał list apostolski na
temat roli młodości jako okresu szczególnego kształtowania drogi życia, a 20
grudnia zapoczątkował tradycję Światowych Dni Młodzieży. Odtąd co roku przygotowywał
orędzie skierowane do młodych, które stawało się tematem tego międzynarodowego
spotkania, organizowanego w różnych miejscach świata (np. w Polsce w
Częstochowie w 1991 roku).
Choroba
i śmierć
Jan Paweł II od początku lat 90. cierpiał na
postępującą chorobę Parkinsona. Mimo licznych spekulacji i sugestii ustąpienia
z funkcji, które nasilały się w mediach zwłaszcza podczas kolejnych pobytów
papieża w szpitalu, pełnił ją aż do śmierci. W lipcu 1992 przeszedł operację w
celu usunięcia guza nowotworowego na jelicie grubym. Jego długoletnie zmagania
z chorobą i starością były osobistym przykładem głoszonych na ten temat
poglądów, w których podkreślał godność ludzkiego cierpienia i odnosił je do
męki Chrystusa. 13 maja 1992 papież ustanowił nawet Światowy Dzień Chorego.
Nagłe pogorszenie
stanu zdrowia papieża rozpoczęło się 1 lutego 2005. Przez ostatnie dwa miesiące
życia Jan Paweł II wiele dni spędził w szpitalu i nie udzielał się publicznie.
Przeszedł grypę oraz zabieg tracheotomii, wykonany z powodu niewydolności
oddechowej. W czwartek 31 marca tuż po godzinie 11, gdy Jan Paweł II udał się
do swej prywatnej kaplicy, wystąpiły u niego silne dreszcze, ze wzrostem
temperatury ciała do 39,6C. Był to początek wstrząsu septycznego połączonego z
zapaścią sercowo-naczyniową. Czynnikiem wywołującym była infekcja dróg
moczowych w osłabionym chorobą Parkinsona i niewydolnością oddechową
organizmie.
Uszanowano wolę
papieża, który chciał pozostać w domu. Podczas mszy przy jego łożu, którą Jan
Paweł II koncelebrował z przymkniętymi oczyma, kardynał Marian Jaworski
udzielił mu namaszczenia chorych. 2 kwietnia, w dniu śmierci, o godzinie 7.30
rano, papież zaczął tracić przytomność, a późnym porankiem przyjął jeszcze
watykańskiego sekretarza stanu kardynała Angelo Sodano.
Później tego samego dnia doszło do gwałtownego wzrostu temperatury. Około
godziny 15.30 bardzo słabym głosem papież powiedział: "Pozwólcie mi iść do
domu Ojca". O godzinie 19 wszedł w stan śpiączki, a monitor wykazał
postępujący zanik funkcji życiowych. Osobisty papieski lekarz Renato Buzzonetti stwierdził śmierć Jana Pawła II o godzinie
21.37, ale elektrokardiogram wyłączono dopiero po 20 minutach od tej chwili.
Zmarł 2 kwietnia 2005 po zakończeniu Apelu Jasnogórskiego, w pierwszą sobotę
miesiąca i wigilię Święta Miłosierdzia Bożego, w 9666. dniu swojego
pontyfikatu. W ciągu ostatnich dwóch dni życia nieustannie towarzyszyli mu
wierni z całego świata, śledząc na bieżąco wiadomości dochodzące z Watykanu.
7 kwietnia 2005 opublikowany został testament Jana Pawła
II.
Pogrzeb
Pogrzeb Jana Pawła II odbył się w piątek 8
kwietnia 2005 r. Trumnę z prostych desek z drewna cyprysowego (symbolu
nieśmiertelności) ustawiono wprost na rozłożonym na bruku placu św. Piotra dywanie.
Mszy świętej koncelebrowanej przez kolegium kardynalskie i patriarchów
katolickich Kościołów wschodnich przewodniczył dziekan kolegium, kardynał
Joseph Ratzinger (11 dni później wybrano go na nowego papieża - Benedykta XVI).
Uczestniczyło w niej na placu św. Piotra ok. 300 tysięcy wiernych oraz 200
prezydentów i premierów, a także przedstawiciele wszystkich wyznań świata, w
tym duchowni islamscy i żydowscy. Wielu zgromadzonych na uroczystości ludzi
miało ze sobą transparenty z włoskim napisem santo subito ("święty natychmiast"). W całym Rzymie
przed ekranami rozstawionymi w wielu miejscach miasta zgromadziło się 5 mln. ludzi, w tym ok. 1,5 mln.
Polaków.
Po zakończeniu
nabożeństwa żałobnego, w asyście tylko duchownych z najbliższego otoczenia,
papież został pochowany w podziemiach bazyliki św. Piotra na Watykanie, w
krypcie Jana XXIII, beatyfikowanego w 2000 roku. Prosty grobowiec o głębokości
1,7 m, przykryty marmurową płytą z napisem "Ioannes
Paulus II 16 X 1978 - 2 IV 2005", jest spełnieniem zapisu z testamentu,
który mówił o "prostym grobie w ziemi". Grobowiec Jana Pawła II
znajduje się w krypcie w pobliżu miejsca, gdzie według tradycji znajduje się
grobowiec św. Piotra.
Procesji z trumną
przewodniczył kardynał kamerling, Eduardo Martinez Somalo.
W Grotach Watykańskich trumnę złożono w drugiej, cynkowej, którą szczelnie
zalutowano, a tę w trzeciej, wykonanej z drewna orzechowego. Do trumny został
włożony woreczek z medalami wybitymi w czasie pontyfikatu Jana Pawła II oraz
umieszczony w ołowianym pojemniku akt, który zawiera najważniejsze fakty z
okresu jego pontyfikatu. Trumny zostały opatrzone watykańskimi pieczęciami. W
złożeniu trumny uczestniczyli jedynie najbliżsi współpracownicy papieża,
arcybiskupi Stanisław Dziwisz i Piero Marini.
Jan
Paweł II Wielki
Po śmierci papieża, wielu duchownych
przedstawicieli Watykanu, a także wielu wiernych oraz w mass mediach zaczęto
dodawać mu nowy przydomek nazywając go Janem Pawłem Wielkim. Tylko trzech
papieży w historii Kościoła katolickiego nosiło taki przydomek (papież Leon I,
Mikołaj I i Grzegorz I).
Przydomek ten pojawił
się po raz pierwszy w homilii wygłoszonej przez kardynała Angelo Sodano w czasie żałobnej mszy na placu św. Piotra w
niedzielę 3 kwietnia 2005 (nazajutrz po śmierci Jana Pawła II) oraz w
publikacjach Tygodnika Powszechnego. Również nowy papież, Benedykt XVI,
rozpoczął swoje wystąpienie od słów: "Po wielkim papieżu Janie Pawle
II...". Wyraz temu daje często, kiedy wspomina swojego poprzednika.