Bierzmowanie
Wśród sakramentów inicjacji chrześcijańskiej
bierzmowanie zajmuje drugie miejsce, jest kolejnym etapem na drodze do pełnego
wejścia w misterium Chrystusa i Kościoła.[1] Ta jedność sakramentów inicjacji wynika
stąd, że przez nie dokonuje się stopniowe i całkowite upodobnienie do Chrystusa
w Kościele. Sakramenty te mają wiec zarówno wymiar osobisty jak i eklezjalny.
Chrzest odradza do
nowego życia, bierzmowanie je doskonali, Eucharystia kończy i wieńczy cały
proces inicjacji. Taki porządek sakramentów jest natury teologicznej i wynika z
jedności ekonomii zbawienia. Widoczny jest w nim pewien dynamizm, o którym nie
należy zapominać. Przez sam chrzest człowiek nie został jeszcze wprowadzony w
całe misterium, nie osiągnął pełni. Konieczne jest dalsze i jeszcze doskonalsze
włączenie w tajemnicę Chrystusa i Kościoła przez dwa kolejne sakramenty
inicjacyjne.
Bierzmowanie
znajduje się między chrztem a Eucharystią. Zakłada i bazuje na pierwszym
sakramencie i domaga się drugiego. Przez bierzmowanie ochrzczony postępuje na
drodze ale jej nie kończy. Potwierdza to cała liturgiczna i teologiczna
tradycja Kościoła.
Bierzmowanie a chrzest
Bierzmowanie łączy
się z chrztem ale także od niego się różni. Dar Ducha Świętego jest tylko dla
ochrzczonych, tzn. dla tych którzy przez zanurzenie w śmierci i
zmartwychwstaniu Chrystusa zostali odnowieni i włączeni do Kościoła, ponieważ
Chrystus daje Ducha Świętego Kościołowi i przez niego udziela Go poszczególnym osobom.
Chrystus przygotowuje misję Ducha Świętego i ją doskonali, aby każdy, kto Go
otrzymał mógł działać w Kościele i żyć we wspólnocie przyczyniając się do
zbawienia świata.
Według nauki Ojców
chrzest potrzebuje dopełnienia. Dlatego bierzmowanie nazywane jest �confirmatio baptismi�
(confirmatione baptismus perficitur) jak mówi stare adagium
teologiczne. Nie znaczy to, że chrzest jest niedoskonały lub niekompletny, lecz
zostaje dopełniony przez wylanie Ducha Świętego jako zasady i źródła nowego życia
oraz charyzmatów dla dobra Kościoła. Chrzest prowadzi do bierzmowania i domaga
się jego, tak jak bierzmowanie wymaga uprzedniego chrztu i rozwija dane przez
niego nowe życie.
KKK mówiąc o
inicjacji chrześcijańskiej zaznacza, że dokonuje się ona przez trzy sakramenty,
chrzest i bierzmowanie, które jest jego umocnieniem i Eucharystię (nr 1275).
Następnie już w pierwszym punkcie rozdziału o bierzmowaniu stwierdza, że należy
ono do sakramentów inicjacji chrześcijańskiej, i że jedność tych sakramentów
należy zachować (nr 1285; por. OB nr 1; KK 11). Odwołując się do
najstarszej tradycji wspólnej Kościołom Wschodnim i Zachodniemu Katechizm przytacza
wyrażenie św. Cypriana, według którego bierzmowanie razem ze chrztem tworzy
"podwójny sakrament" (nr 1290). Sakramenty te tworzą jedną
całość (nr 1306; 1233). Katechizm podkreśla ścisły związek
bierzmowania ze chrztem, którego jest dopełnieniem (nr 1304) i
udoskonaleniem łaski chrztu (1316; 1290). Skutkiem bierzmowania jest
także wzrost i pogłębienie łaski chrzcielnej (nr 1303). Już sama jego
nazwa Confirmatio[2] sugeruje potwierdzenie chrztu, umocnienie
łaski chrzcielnej (nr 1285; 1289). Przez bierzmowanie ochrzczeni są bardziej
upodobnieni do Chrystusa (nr 1322). Na związek ze chrztem wskazuje wyznanie
wiary chrzcielnej przed bierzmowaniem (nr 1298) oraz świadek bierzmowania,
którym w zasadzie powinien być chrzestny(a), celem wyraźnego podkreślenia
jedności tych dwóch sakramentów (nr 1311; por. OB 5; 6; KPK kan.
893,1,2.).
Sakramenty inicjacyjne tworzą fundamenty życia chrześcijańskiego (nr 1212). Sam
chrzest nie wystarcza, gdyż bez bierzmowania i Eucharystii inicjacja nie jest
kompletna (nr 1306). Dopiero razem sakramenty te są podstawą powszechnego
powołania wszystkich do świętości, misji i ewangelizacji świata. Udzielają
łaski koniecznej do życia w tym świecie według Ducha (nr 1533).
Widać z tego, że
bierzmowanie nie może być traktowane w oderwaniu od chrztu lecz ściśle się z
nim łączy, rozwija łaskę udzieloną we chrzcie oraz skierowuje do Eucharystii
jako swego szczytu i dopełnienia.
Bierzmowanie a
Eucharystia
Związek bierzmowania
z Eucharystią opiera się na tym, że jest ona głównym znakiem Paschy
Chrystusa, miejscem Jego obecności substancjalnej i znakiem jedności wspólnoty
wierzących. Przez Komunię Ciała i Krwi Chrystusa wchodzi się głębiej w
misterium paschalne, zapoczątkowane przez chrzest i doskonali się przynależność
do Kościoła, ponieważ Eucharystia jest Paschą Chrystusa celebrowaną przez
Kościół i buduje Kościół jako Ciało Chrystusa.
Ukierunkowanie
bierzmowania ku Eucharystii lepiej się zrozumie wychodząc od związku jaki łączy
te trzy sakramenty czyli od Ducha Świętego, który ma na celu dopełnienie dzieła
Chrystusa: (por. epiklezy nowych modlitw
eucharystycznych). Bierzmowany uzdolniony jest do pełniejszego udziału w
Eucharystii, jako ofierze Nowego Przymierza we wspólnocie ludu Bożego.
Bierzmowanie jest
więc włączone w cały organiczny proces zwany inicjacją chrześcijańską
przeznaczony po to, aby �tworzyć� i �budować� prawdziwego i pełnego chrześcijanina. Nie jest jednak
momentem wyizolowanym i oddzielonym, lecz związanym tak teologicznie jak i
obrzędowo ze chrztem, od którego zależy i z Eucharystią ku której jest
skierowany.
Związek bierzmowania
z Eucharystią ukazany jest w Katechizmie zawsze w kontekście
całej inicjacji chrześcijańskiej (nr 1285; 1306; 1321). Eucharystia jest
uwieńczeniem całego procesu inicjacji:Najświętsza
eucharystia dopełnia wtajemniczenie chrześcijańskie (nr 1322) i
dlatego umieszczana jest jako trzeci w kolejności sakrament. Tę jedność
sakramentów inicjacyjnych ukazuje i podkreśla udzielanie bierzmowania w czasie
Mszy św. (nr 1321).
W Eucharystii
dopełnia się cała inicjacja dlatego stanowi ona jej szczyt. Już ochrzczony ma
prawo do udziału w Eucharystii, ale dopiero bierzmowany może uczestniczyć w
niej w sposób najpełniejszy i najwłaściwszy.
Przyjmujący
bierzmowanie
W oparciu o KPK kan.
889 § 1 Katechizm stwierdza, że bierzmowanie może i powinien przyjąć każdy
ochrzczony, który go jeszcze nie otrzymał (nr 1306). Jednocześnie zaznacza, iż z
tej racji, że chrzest, bierzmowanie i Eucharystia tworzą jedną całość, wynika
obowiązek przyjęcia przez wiernych w odpowiednim czasie tego sakramentu (por.
KPK kan. 890), gdyż bez niego i bez Eucharystii sakrament chrztu jest wprawdzie
ważny i skuteczny, lecz inicjacja chrześcijańska pozostaje niedopełniona.
Sakramenty te bowiem tworzą fundamenty całego życia chrześcijańskiego (nr
1212). Jest to główna teza nauczania Katechizmu o tych sakramentach.
Ponieważ w Kościele
Zachodnim istnieje powszechna praktyka chrztu niemowląt i bierzmowanie z zasady
zastrzeżone jest biskupowi, Katechizm powtarza tradycyjną naukę Kościoła
łacińskiego, że zwykle udziela się bierzmowania wiernym "w wieku
rozeznania", a jedynie w niebezpieczeństwie śmierci wcześniej (nr 1307;
por. KPK 891; 883,3).[3] Według KPK kan. 991 wierni
"powinni przyjmować bierzmowanie w pobliżu wieku rozeznania, chyba że
Konferencja Episkopatu określi inny wiek" (kan.891). Jest to potwierdzenie
zwyczaju Kościoła Zachodniego istniejącego od średniowiecza, kiedy nastąpiło
już definitywne zerwanie jedności sakramentów inicjacyjnych. Chociaż Katechizm wyrażnie nie mówi o tym, że "Konferencje Biskupów mogą
ustalić wiek, jaki wyda im się odpowiedniejszy, tak aby ten sakrament był
udzielany w dojrzalszym wieku, po odpowiednim przygotowaniu" (OB nr 11),
to jednak powołując się na KPK kan. 891 mówiący o uprawnieniu Konferencji
Episkopatu ustalenia innego wieku, aprobuje tę praktykę.
Jednak Katechizm
wydaje się nie potwierdzać przekonania, że bierzmowanie jest sakramentem
"dojrzałości chrześcijańskiej." Wynika to z wyjaśnienia, iż nie
należy mieszać wieku dojrzałego w wierze z wiekiem dojrzałym w sensie
dojrzałości naturalnej (nr 1308). Podkreśla następnie, że łaska chrztu jest
łaską darmowego i niezasłużonego wybrania, dlatego nie potrzebuje
"zatwierdzania" aby stała się skuteczną. KKK powołuje się tu na
św. Tomasza, według którego także w wieku dziecięcym, ci którzy otrzymali moc
Ducha Świętego odważnie walczyli za Chrystusa aż do przelania krwi (nr 1308)[4]. Dlatego Kościół pragnie aby wszyscy ochrzczeni,
także dzieci w najmłodszym wieku, nie zeszli z tego świata bez bierzmowania,
które czyni doskonałym przez dar Ducha Świętego (nr 1314; 1307). W tym celu
Kościół z prawa powszechnego udziela władzy bierzmowania w niebezpieczeństwie
śmierci każdemu prezbiterowi (nr 1314; por. KPK kan.883,3).
Nauka Katechizmu dotycząca
przyjmujących bierzmowanie nawiązuje więc do istniejącej praktyki pastoralnej
Kościoła łacińskiego, w którym są dwa główne modele udzielania sakramentów
inicjacyjnych: jeden dotyczący dzieci drugi dorosłych. W pierwszym modelu kiedy
udziela się chrztu niemowlętom, bierzmowanie winno być udzielane w zasadzie w
"wieku rozeznania", kiedy dziecko ma już używanie rozumu i może
odnowić przyrzeczenia chrzcielne (nr 1298; por.KPK
kan. 889,2). Jednak wymaganie, aby kandydaci do bierzmowania byli do niego
dobrze przygotowani i pouczeni zakłada, że są już odpowiednio dojrzali. Wymaga
się bowiem od nich aby uczestniczyli w katechezie, która ma ich doprowadzić do
bliższej więzi z Chrystusem i z Duchem Świętym, aby mogli otworzyć się na Jego
działanie i uświadomić sobie przynależność do Kościoła powszechnego i
parafialnego oraz podjąć misję apostolską właściwą świeckim w Kościele. Takie
określenie warunków kandydatom do bierzmowania zakłada, że nie są oni już
małymi dziećmi (nr 1309). Również zalecenie aby przyjmujący bierzmowanie byli w
stanie łaski i wcześniej przyjęli sakrament pokuty wskazuje, że chodzi o tych,
którzy już po chrzcie przystąpili do I Komunii św. poprzedzonej spowiedzią
sakramentalną (nr 1310).
Katechizm
akceptuje więc aktualną praktykę pastoralną Kościoła udzielania bierzmowania
już po I Komunii św. chociaż bardzo mocno podkreśla jedność sakramentów
inicjacyjnych oraz ich tradycyjną kolejność przyjmowania tj. chrzest,
bierzmowanie i Eucharystia.
Udzielanie
bierzmowania już po I Komunii św. sprzeciwia się jednak całej tradycji Kościoła
Zachodniego aż do średniowiecza, tradycji do dzisiaj obowiązującej w Kościołach
Wschodnich, na którą często Katechizm się powołuje oraz nauczaniu Kościoła po Vaticanum II, które konsekwentnie uznaje Eucharystię za
sakrament kończący proces inicjacji chrześcijańskiej. Praktyka udzielania
bierzmowania już po pełnym udziale w Eucharystii i związana z okresem
przechodzenia z dzieciństwa do okresu młodości może prowadzić do traktowania
tego sakramentu w sposób czysto instrumentalny i sprowadzać go do jednego z
"rytów przejścia", bez właściwego odniesienia do całego misterium
Chrystusa.
Ponieważ według KPK
kan. 913,1 m o ż n a dopuścić dzieci do Komunii św. już wtedy, gdy
posiadają wystarczające rozeznanie i są odpowiednio przygotowane (sufficienti cognitione et accurata praeparatione),
natomiast bierzmowanie wierni "p o w i n n i
przyjmować w pobliżu wieku rozeznania (kan.891) wydaje się, że Kościół pragnie,
aby bierzmowania udzielać ochrzczonym dzieciom przed dopuszczenie ich do
udziału w Eucharystii.
Przygotowanie
do bierzmowania
Przygotowanie do bierzmowania w aktualnej praktyce Kościoła ma różne formy
zależnie od tego, czy przyjmują je dzieci, czy jest ono udzielane dorosłym
razem z pozostałymi sakramentami inicjacji chrześcijańskiej. W związku z
przygotowaniem kandydatów do bierzmowania Katechizm stwierdza najpierw ogólnie,
że ma ono zmierzać do tego, aby doprowadzić chrześcijanina do ściślejszego
zjednoczenia z Chrystusem i żywszej przyjaźni z Duchem Świętym przejawiającej
się w otwarciu na Jego dary i natchnienia, aby lepiej podjąć apostolską
odpowiedzialność za życie chrześcijańskie (nr 1309). Następnie przewiduje
tradycyjne formy przygotowania: katechetyczne czyli dalsze i duchowe czyli
bezpośrednie (nr 1310).
Przygotowanie
katechetyczne ma na celu ukazanie, rozbudzenie i umocnienie świadomości
przynależności ochrzczonych do Kościoła zarówno powszechnego jak i miejscowej
wspólnoty parafialnej. W związku z tym powołując się na Obrzędy
bierzmowania nr 3 Katechizm podkreśla, że na całej wspólnocie
ciąży szczególna odpowiedzialność za przygotowanie kandydatów do bierzmowania
(nr 1309). Do duszpasterzy należy troska o to, aby wszyscy ochrzczeni otrzymali
"pełne wtajemniczenie chrześcijańskie i zostali starannie przygotowani do
bierzmowania" (OB nr 3). Zależnie od tego czy bierzmowanymi będą
katechumeni, dzieci czy dorośli ochrzczeni w dzieciństwie lecz dopiero w wieku
dojrzałym przyjmujący bierzmowanie, różnie będzie przebiegać przygotowanie
kandydatów. Dorosłych katechumenów przygotowuje się do przyjęcia wszystkich
sakramentów inicjacyjnych przez odpowiednie "katechezy i wspólne obrzędy"
przy pomocy katechetów, rodziców chrzestnych oraz członków miejscowego
Kościoła. Dorośli już ochrzczeni winni przejść pewien rodzaj katechumenatu
dostosowanego do sytuacji ich wiary i możliwości. Przygotowanie dzieci należy
głównie do rodziców wspieranych pomocą instytucji zajmujących się katechizacją.
Chodzi w nim nie tylko o formację intelektualną lecz o formację "ducha
wiary i stopniowe jego umacnianie", aby owocnie przyjąć sakrament
bierzmowania i Eucharystii (OB nr 3).
Przygotowanie duchowe
już ochrzczonych obejmuje przystąpienie do sakramentu pokuty, aby kandydaci
oczyszczeni z grzechów, w stanie łaski mogli przyjąć dar Ducha Świętego.
Podobnie jak Maryja i Apostołowie trwali na modlitwie oczekując Zesłania Ducha
Świętego (Dz 1,14), tak też kandydaci do
bierzmowania, przez bardziej intensywną modlitwę winni przygotować się do
przyjęcia z uległością i dyspozycyjnością mocy i łask Ducha Świętego (nr 1310;
por. 1319).
Całe przygotowanie
(katechetyczne i duchowe) ma doprowadzić kandydatów do tego, aby świadomie i
konsekwentnie wypełniali we wspólnocie kościelnej oraz w świecie zadania
właściwe świeckim jako uczniom i świadkom Chrystusa (nr 1319).
Zakończenie
W podsumowaniu
należy stwierdzić, że nauka Katechizmu ukazuje bierzmowanie jako sakrament
inicjacji chrześcijańskiej a nie dojrzałości. Ta bowiem związana jest z całą
inicjacją a nie tylko z jednym sakramentem. Głównym skutkiem bierzmowania
jest Dar Ducha Świętego, a dzień bierzmowania jest tym dla ochrzczonych, czym
dla Kościoła i apostołów była Pięćdziesiątnica Paschalna. Bierzmowanie można
więc uważać za uczestnictwo w wydarzeniu Zesłania Ducha Świętego. Dar Ducha
Świętego udzielany w bierzmowaniu jest dla chrześcijanina źródłem szczegółowych
Jego darów i owoców, które są stałymi dyspozycjami pomagającymi do postępowania
według Ducha. Charakter sakramentu bierzmowania ściślej wiąże z Chrystusem i
Jego Kościołem oraz jest podstawą uzdolnienia i zobowiązania do udziału w
liturgii i misji apostolskiej Kościoła. Zwyczajem Kościoła Zachodniego jest
udzielanie bierzmowania dzieciom w wieku rozeznania tzn. około 7 roku życia.
Bierzmowanie winno być drugim sakramentem inicjacji chrześcijańskiej. W
przygotowaniu do bierzmowania należy akcentować teologiczną jedność sakramentów
inicjacyjnych oraz związek z Kościołem powszechnym i Kościołem lokalnym.
KKK prezentuje w
teorii historyczną i teologiczną jedność sakramentów inicjacyjnych, na którą
wiele razy się powołuje i zaleca jej zachowanie. Jednocześnie utrwala
powszechną praktyką pastoralną Kościoła Zachodniego, według której nie
zachowuje się tej jedności i nie przestrzega się kolejności udzielania
sakramentów inicjacyjnych.
Przywrócenie
zerwanej jedności tych sakramentów oraz zachowanie tradycyjnej kolejności ich
udzielania wymagałoby jednak dalszych zmian w prawie kościelnym. Chodziłoby
głównie o zezwolenie prezbiterom, w szerszym niż dotychczas zakresie, na
udzielanie bierzmowania oraz ewentualne przyjęcie tradycji Kościołów Wschodnich
- udzielania bierzmowania bezpośrednio po chrzcie. W ten sposób byłby również
rozwiązany drugi problem pastoralny związany z tym sakramentem tzn. wiek
przyjmujących bierzmowanie oraz udzielanie tego sakramentu zwykle w wielkich
grupach.
Podstawy takich rozwiązań
można dopatrzeć się w KKK głównie w tym, że jednoznacznie stwierdza on, iż:
bierzmowanie jest sakramentem inicjacji chrześcijańskiej; zaleca zachowanie
jedności tych sakramentów; aprobuje już istniejącą praktykę udzielania
bierzmowania przez prezbiterów zarówno razem z biskupem jak i samodzielnie;
przewiduje jako obrzęd zwyczajny udzielanie w czasie jednej celebracji trzech
sakramentów inicjacyjnych dorosłym i dzieciom w wieku uczęszczania na
katechezę. Również powoływanie się na tradycję Kościołów Wschodnich, które ten
model inicjacji praktykują nieprzerwanie od początku istnienia Kościoła mogłoby
przemawiać za tym, że także w Kościele Zachodnim zwyczaj taki byłby
możliwy jako mający uzasadnienie historyczne, teologiczne i ekumeniczne. Pewnym
precedensem może być przejęcie z Kościoła bizantyńskiego formuły bierzmowania,
oraz określenie przez Pawła VI, że istotnym znakiem sakramentalnym bierzmowania
jest namaszczenie czoła krzyżmem. Związek z biskupem byłby zachowany przez
używanie poświęconego przez niego oleju św. krzyżma. Taki przypadek zachodzi
obecnie coraz częściej wtedy, gdy bierzmowania udzielają delegowani przez
biskupa prezbiterzy (infułaci, wikariusze generalni, prałaci). Dodatkowym
argumentem za takim rozwiązaniem może być wyraźne stwierdzenie KKK, że
bierzmowanie nie może być uważane za sakrament dojrzałości chrześcijańskiej,
gdyż ta związana jest nie z bierzmowaniem lecz ze wszystkimi trzema
sakramentami inicjacji (1308 ; por. IC nr 2; KPK kan. 842,2).
Na duże znaczenie
jedności sakramentów inicjacji chrześcijańskiej zwracał uwagę Jan Paweł II
m.in. w przemówieniu do biskupów francuskich dnia 27.05.1987. Powołując się na
praktykę starożytnego Kościoła, aktualną praktykę Kościołów Wschodnich oraz
udzielanie chrztu dorosłym w Kościele łacińskim, papież stwierdza, że wtedy
widoczna jest organiczna jedność (l'unit… organica) i zachowany jest porządek tych trzech sakramentów
inicjacyjnych. Chociaż aktualnie w Kościele łacińskim są one udzielane w różnym
czasie, potrzebna jest pogłębiona refleksja teologiczna na tymi sakramentami.
Papież wzywa jednocześnie, aby pasterze nauczali o głębokim związku (legame profondo), który łączy
bierzmowanie ze chrztem, uważając je za integralną część inicjacji
chrześcijańskiej, a nie tylko fakultatywne jej uzupełnienie. Sakrament ten
bowiem daje dar Ducha Bożego, który udoskonala chrześcijanina i apostoła. Nie
wolno także bierzmowania sprowadzać do nowego wyznania wiary i ograniczać jego
udzielanie jedynie wybranym[5].
[1] Zob. Cz.
Krakowiak, Bierzmowanie w kontekście inicjacji chrześcijańskiej, AK 70(1977) T.
88 s.242-256; tenże, Z teologii wtajemniczenia chrześcijańskiego, RBL
45(1992)65-74.
[2] Zob. Cz.Krakowiak, Nazwa sakramentu bierzmowania, RBL
28(1975)66-71.
[3] W OB nr 11
mowa jest wyraźnie o 7 roku życia.
[5] L'Osservatore Romano z 28 maja 1987.